رابطه کمیت و کیفیت در آموزش عالی (یادداشت سردبیر)

            یادداشت سردبیر     رابطه کمیت و کیفیت در آموزش عالی   رغبت روزافزون به تحصیلات تکمیلی و ارتقاء مدرک تحصیلی رویدادی است که در سال های اخیر در بین جوانان و حتی میانسالان به وضوح مشاهده می شود. این پدیده به ویژه در مورد مقطع دکتری تخصصی مشهود است و خیل داوطلبان دوره دکتری در رشته‌های مختلف علمی شاهدی بر این مدعاست. علاقمندی به تحصیل علم و کسب مدرک تحصیلی دکتری فی نفسه رویداد مبارکی است که در نگاه اول می‌تواند نشانگر عطش علمی جامعه و علاقه به علم‌آموزی در کشور باشد. از سوی دیگر جامعه دانشگاهی کشور نیز در سال‌های اخیر در پاسخ به این تقاضای گسترده، ظرفیت پذیرش دانشجویان دکتری را به شدت افزایش داده و امکان حضور تعداد بیشتری از علاقمندان را در مقطع دکتری فراهم کرده است. در تحلیل این قضیه نکات چندی مطرح است که عدم توجه به آن‌ها می‌تواند اثرات نامطلوبی بر کیفیت آموزش عالی به ویژه در مقطع دکتری تخصصی داشته باشد. شرط اول حفظ کیفیت در آموزش عالی به ویژه در شرایط فعلی که تعداد داوطلبان و همچنین ظرفیت پذیرش دانشگاه‌ها افزایش چشمگیری دارد، دقت و کنترل کافی در مرحله پذیرش دانشجو است که این امر مستلزم توجه به توانمندی‌های داوطلبان و انتخاب درست دانشجویان مقطع دکتری است. به نظر می‌رسد در این رابطه دانشگاه‌ها معیارهای مشخصی را در نظر گرفته‌اند و از طریق آزمون کتبی و مصاحبه تلاش می‌کنند که داوطلبان را بر اساس ویژگی‌های علمی و پژوهشی رتبه‌بندی و انتخاب کنند. نکته این‌جاست که در شرایط فعلی که ظرفیت پذیرش در مقطع دکتری به شدت افزایش یافته، رتبه‌های پایین‌تر نیز شانس راهیابی به نظام دانشگاهی را پیدا می‌کنند و به این ترتیب معیارهای دقیق انتخاب دانشجو و رتبه‌بندی داوطلبان بر اساس این معیارها، کارایی خود را در عمل تا حد زیادی از دست می‌دهد. همین امر امکان راهیابی داوطلبان با قابلیت‌های محدود علمی و پژوهشی را نیز فراهم می‌کند و همین امر در نهایت ممکن است کیفیت آموزش عالی در مقطع دکتری را در مخاطره جدی قرار دهد. نکته دوم درنظرگرفتن امکانات دانشگاه‌ها در رشته‌های مختلف تحصیلی و فراهم‌ساختن شرایط بهینه برای آموزش خیل دانشجویان دکتری است. این امکانات می‌تواند نیروی انسانی متخصص یعنی استادان مجرب و همچنین امکانات فیزیکی مانند آزمایشگاه و سایر امکانات و تجهیزات را شامل شود. توجه به بخش نخستِ امکانات لازم یعنی کادر علمی دانشگاه‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. پذیرش دانشجوی دکتری در گروه‌های آموزشی که فاقد هیأت علمی کافی با مرتبه علمی مناسب باشند، نتیجه‌ای جز کاهش کیفیت آموزش عالی در مقطع دکتری نخواهد داشت. بخش دوم امکانات مورد نیاز برای حفظ کیفیت آموزش عالی چنان که اشاره شد، وجود امکانات فیزیکی و تجهیزات لازم برای آموزش و پژوهش دانشجویان دکتری است که به نظر می‌رسد تمامی گروه‌های آموزشی در شرایط فعلی از آن برخوردار نباشند. توجه ویژه به تجهیز دانشگاه‌ها به پیشرفته‌ترین امکانات آزمایشگاهی و غیره شرط لازم حفظ کیفیت در کنار افزایش فزاینده کمیت در آموزش عالی است. امید می‌رود دانشگاه‌هایی که ظرفیت خود را برای پذیرش دانشجوی دکتری افزایش داده‌اند در کنار افزایش کمیت به ارتقای کیفیت نیز اهتمام ویژه مبذول نمایند. نجلا حریری                          سردبیر